- Баiшся памерцi, га?.. А мне дык глядзець на цябе смешна, бо напляваць мне на смерць... Ты таму баiшся, што стаў буржуа, што табе ёсць што трацiць...

"Ну, - думаў Лябро, - калi табе няма чаго трацiць..."

- Я нават не ведаю, цi жывыя яшчэ мае бацькi... Была сястра, збiралася замуж, але так нi разу i не аказалася... Не дай Бог, таксама шалапутная...

Цiкава, падумаў раптам Лябро, а якое ў яго прозвiшча? Там, у Габоне, ён падпiсаўся на гэтым праклятым шчытку проста: "Жуль".

- Прозвiшча?.. Шапю... Ты хiба не ведаў?.. Жуль Шапю... Не горшае за тваё, га?.. Iду ў заклад, што ёсць на свеце i вельмi прыстойныя людзi з прозвiшчам Шапю... Дай пляшку... Не... Трымай... Я пытаюся ў сябе iншы раз...

"Чаму ён раптам прыўзняўся?" - падумаў Лябро i ўхапiўся за сядзенне. Ён уклаў у гэты рух усю сваю сiлу. Але адчуў, што спацеў, толькi тады, калi заўважыў: устаў Жуль, каб схадзiць да ветру.

I тут у галаву Лябро закралася думка:

"Час настаў..."

Лябро дрыжаў - у iм вiравала цяпер усё тое, што перажыў ён побач з гэтым страшным чалавекам... Ён таксама ўстаў i ступiў два крокi...

IV

Былы мэр Паркэроля забыўся на ўсё, што так старанна абдумваў: i на кватармайстра-вартаўнiка, i на рыбакоў, якiя павiнны былi вяртацца на выспу з другога канца Паркэроля, i на старога ў каланiяльным шлеме.

Дазорац з маяка, якi пазiраў на мора ў бiнокль акурат у тую самую хвiлiну, расказваў пасля:

- Прыблiзна без дзесяцi восем, гледзячы ў бок мыса Мэд, я заўважыў, што пан Лябро i гэты ягоны дзiвак-прыяцель стаяць каля самага борта "Люстраной шафы", абхапiўшы адзiн аднаго. Спярша я падумаў, што некаму з iх стала блага i другi прытрымлiвае таварыша, каб той не ўпаў у ваду. Але пасля зразумеў, што яны боруцца. Лодка была ад мяне за некалькi сотняў метраў, i ўмяшацца я нiяк не мог. I вось урэшце яны ўпалi разам на планшыр*, i лодка перакулiлася...

* Планшыр - парэнчы ўздоўж борта лодкi.

Рыбак Вiяль у той момант разам са сваiмi двума сынамi агiнаў мыс Мэд.

- Я ўбачыў перакуленую лодку, - расказваў Вiяль, - i пазнаў, што гэта была "Люстраная шафа". Я заўсёды казаў, што судна пана Лябро калi-небудзь конча перакулiцца, бо надта ўжо шмат усяго на iм пабудавана i кабiна дужа высокая... У той момант, як мы заўважылi пана Лябро i гэтага вар'ята ў вадзе, яны яшчэ вiслi адзiн на адным... Я падумаў быў, што пан Лябро, добры плывец, ратуе аднаногага, якi ўпаў у ваду i, мусiць, не ўмее плаваць... А гэты чалавек, як часта бывае, учапiўся ў яго ад страху кляшчом...

Стары, што не знiмаў нiколi свайго каланiяльнага шлема, не бачыў нiчога.

- Я якраз выцягнуў добрую скумбрыю... Лодка пана Лябро была на ўсход ад мяне, i сонца сляпiла вочы...

Такiм чынам, нiхто не мог дакладна расказаць, што ж здарылася на самай справе. Нiхто, апроч Лябро, якi выйграў бой.

А было ўсё так.

Калi ён падышоў да Жуля i штурхнуў яго, той, устояўшы неяк на нагах, павярнуўся назад, i Лябро ўбачыў у колькiх сантыметрах ад сябе ягоны скрыўлены твар. Толькi не злосць, не лютасць былi на iм, а неверагодны жах.

Але, неверагодны, бо цяпер перад Лябро стаяў зусiм iншы, непадобны на ранейшага шаленца чалавек, вочы якога малiлi пашкадаваць яго, вусны дрыжалi...

- Не трэба, пан Лябро!

Ён сказаў не "Аскар", як звычайна, а "пан Лябро"!

Нават голас яго нельга было пазнаць, столькi чулася ў iм мальбы: i Лябро стала шкада гэтага слабага цяпер чалавека. Ды позна было ўжо. Адступiць ён не мог. Хоць бы таму, што замах ён ужо зрабiў. Што станецца пасля гэтага, пашкадуй ён Жуля, з iм самiм?.. Як паводзiць сябе з чалавекам, якога ты спрабаваў забiць?.. I як будзе абыходзiцца з табою той самы чалавек?.. Не, адступленне стала ўжо абсалютна немагчымае.

Па сутнасцi, усё здарылася ў адзiн момант.

Лябро моцна ўдарыў Жуля плячом, але той невядома як паспеў ухапiцца за яго.

Кароткi час яны яшчэ ўтрымлiвалi нейкiм чынам раўнавагу на невялiкiм судне, якое ўжо гайдалася, бы ў шторм.

Абодва цяжка дыхалi, абодва адчувалi страх.

Хто каго?

Сiлы былi прыкладна роўныя.

- Паслухайце, я... - прахрыпеў Жуль, але цi ж мог Лябро пачуць што-небудзь цяпер? Адзiн павiнен быў прайграць у iх паядынку.

За борт упалi абодва, бо "Люстраная шафа" перакулiлася.

Жуль i ў вадзе здолеў учапiцца за Лябро. Ён адчайна спрабаваў яшчэ нешта сказаць, але марна, бо захлёбваўся вадою.

Пачуўся буркат матора. Да iх наблiжалася чыясьцi лодка. Нейкiм чынам, проста iнтуiтыўна, Лябро здагадаўся, што гэта лодка Вiяля. Жадаючы вызвалiцца, ён ударыў Жуля ў нос з такой сiлай, што ажно адчуў боль у костках параненых пальцаў.

Нарэшце ўсё скончылася...

- Трымайцеся, пан Лябро! - бы ў сне пачуў голас Вiяля.

Лябро згубiў у вадзе акуляры, ногi заблыталiся ў лёсцы.

- Хапай яго, Фердынанд! - крыкнуў Вiяль аднаму з сыноў.

Яго зачапiлi бусаком i трымалi над вадою, быццам нейкую цяжкую торбу, якую не стае сiлы падняць. Бусак балюча ўрэзаўся ў бок.

- Трымай мацней, тата!.. Чакай, я ўхаплю яго за ногi!

Праз якiсьцi час Лябро ляжаў на дне Вiялевай лодкi. У вачах у яго былi слёзы. Стары рыбак i яго сыны думалi, што гэта вада, але сам Лябро добра разумеў, чаму ён плача...

* * *

Манiць яму амаль не давялося. Хлусiлi за яго ўсе паркэрольцы, хлусiлi, не падазраючы, што дапамагаюць тым самым свайму былому мэру. Кожны жыхар мястэчка, усёй выспы прыдумаў i расказваў гiсторыю, якая здарылася ў моры, яшчэ да прыезду следчага.

- Вы яго добра ведалi? - спытаўся ў хворага Лябро, якi ляжаў у ложку, камiсар палiцыi, упэўнены, што так яно i было.

- Я сустрэў яго ў Афрыцы, вельмi даўно...

- I ласкава далi яму прытулак... А ён круцiў вамi, як толькi хацеў... Нам ужо багата пра гэта расказалi... Нiкому тут жыцця не даваў...

- Але...

- Пiў з самага ранку, усiм хамiў, пагражаў... Калi здарылася ўсё гэта з вамi ў моры, ён паспеў ужо да таго выпiць дзве бутэлькi, цi ж не так?..

- Я ўжо i не памятаю...

- Сама меней дзве, калi меркаваць па астатнiх днях... Ён вас абразiў... Мажлiва, накiнуўся на вас. Ва ўсякiм разе, вы бiлiся...

- Бiлiся...

- У вас не было з сабой нiякай зброi?

- Не... Я нават не ўзяў у руку малаток...

Нiхто i ўвагi не звярнуў на гэтыя словы, аб якiх сам Лябро неўзабаве пашкадаваў, бо яны маглi лёгка стаць завязкаю абвiнавачвання.

- Ён адштурхнуў вас, i лодка перакулiлася... А ў вадзе ўчапiўся ў вас, бо не ўмеў плаваць... Тут яму i канец прыйшоў... Ну, што ж, адным меней...

Лябро нiчога не мог зразумець. Можа, ён трызнiць? Можа, кашмар усiх апошнiх тыдняў дабiў яго, i прыйшоў гэты салодкi i лёгкi сон?..

Усё, калi паслухаць следчага, было так проста, што здавалася ўжо немагчымым, зусiм нерэальным.

- Я прашу, каб мне даравалi тое, што я зрабiў...

- Ды пра што вы, смешны вы чалавек! Вы абаранялiся, i закон на вашым баку. З такiмi тыпамi...

Не, здавалася Лябро, нешта ў гэтай гiсторыi не так, вельмi ўжо спакойным быў следчы. Лябро пачаў яшчэ больш турбавацца i адчуў сябе зусiм няшчасным. А паколькi ў яго была пасля халоднага купання i перажытага страху гарачка, ён блытаў днi сённяшнiя i ўчарашнiя, казаў нешта такое, чаго нiхто не мог уцямiць, напрыклад, згадваў раптам нейкую пiрогу дзесьцi ў Мбале.

- Вядома, цяпер я разумею, што нельга было так рабiць, - умольваў Лябро следчага.

- Ваша жонка, Марыс, рыбак Вiяль i многiя iншыя расказалi нам усё...

Што маглi яны расказаць, гэтыя людзi, якiя нiчога не ведалi?

- Вы велiкадушны, гасцiнны чалавек. Дзiвак, якiх пашукаць... Не кожнага ж чалавека, з якiм пiлi колiсь раз-два, трэба так сустракаць, калi ў яго за душою нiводнага франка. Шаноўны пан Лябро, адзiная ваша памылка ў тым, што вы не пацiкавiлiся ў палiцыi, што гэта за тып... Калi б вы зайшлi да нас...

- Га?..

Што гэта кажа яму камiсар?.. Пра якога тыпа трэба было яму пацiкавiцца ў iх?..

- Гэтага чалавека шукала па абвiнавачваннi ў махлярстве палiцыя не менш як пяцi краiн. Яму ўжо не было куды дзецца. Дзе б ён нi з'явiўся, яго маглi пазнаць i схапiць. Таму i кажу, што адным меней... Больш ужо гэтага прайдзiсвета Марэлье ўспамiнаць не будуць...

Што ён чуе?.. Як... Марэлье?..

- Прабачце, - спытаўся Лябро далiкатна нейкiм чужым голасам, - што вы сказалi?

- Марэлье... Жуль Марэлье... Дваццаць гадоў гастраляваў па Паўночнай Афрыцы i мiжземнаморскiм узбярэжжы, жыў адным махлярствам, не грэбуючы нiчым... А да таго адседзеў дзесяць гадоў у турме за крадзеж з узломам.

- Хвiлiнку!.. Хвiлiнку... Вы ўпэўнены, што яго звалi Жуль Марэлье?

- Мы не толькi знайшлi ў валiзах гэтага тыпа яго дакументы, але i маем адбiткi яго пальцаў i антрапаметрычную картку...

- Вы сказалi, што ён... што ён сядзеў у турме?.. Чакайце... Вы прабачце... галава балiць... Калi дакладна ён сядзеў у турме?

- Трыццаць гадоў таму...

- А нага ў яго...

Лябро змоўк. Сiлы не было гаварыць.

- Што - нага?

- Як ён застаўся без нагi?

- Ён страцiў яе, калi спрабаваў аднойчы ўцячы з турмы. Саскочыў у цемнаце з дзесяцiметровага муру акурат на жалезныя штыры... Не ведаў, што там, унiзе... Пан Лябро, здаецца, вы стамiлiся... Доктар у суседнiм пакоi, гаворыць з вашай жонкаю. Зараз я яго паклiчу.

- Не... Чакайце... А калi ён быў у Габоне?

- Нiколi... Мы ўсю яго бiяграфiю ведаем... Нiжэй Дакара ён у бок экватара не спускаўся... Вам што, кепска?

- Не звяртайце ўвагi... I што... ён нiколi не быў у балотах Мбале?

- Прабачце?

- Гэта адзiн з раёнаў Габона...

- Я ж вам сказаў...

I тут Лябро адчайна прастагнаў:

- Значыцца, гэта не ён!.. Не той Жуль...

Занепакоены камiсар адчынiў дзверы i паклiкаў доктара:

- Пан доктар!.. Мне здаецца, хвораму кепска!..

- Ды не! Пакiньце мяне аднаго! - закрычаў Лябро, адчуваючы жаданне бiцца галавою аб сцяну. - Вы не зможаце зразумець... Гэта быў не той Жуль... Я забiў другога Жуля... Другога Жуля, якi...